Jednym  z najbardziej popularnych ubezpieczeń w Polsce jest obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (OC ppm). Najbardziej popularne nie znaczy znane. Mam wiele przykładów nieznajomości zasad tego ubezpieczenia, co powoduje często  perturbacje związane z uznaniem odpowiedzialności przez ubezpieczyciela, albo bywa zaskoczeniem dla ubezpieczającego lub ubezpieczonego. Stąd kilka podstawowych wiadomości związanych z tym ubezpieczeniem.

Ubezpieczenie OC PPM w Polsce – kluczowe informacje i zasady

Ubezpieczenie OC posiadacza pojazdu mechanicznego jest w Polsce – podobnie jak we wszystkich krajach UE – ubezpieczeniem obowiązkowym. Chroni ono kierowców przed finansowymi konsekwencjami spowodowania przez nich kolizji lub wypadku drogowego, a jednocześnie zapewnia poszkodowanym uzyskanie odszkodowania, rekompensaty za poniesione szkody materialne i osobowe (pozamaterialne). Roszczenia ze strony poszkodowanych pokrywa ubezpieczyciel, który wystawił polisę, a nie sprawca zdarzenia. Przy powszechności pojazdów mechanicznych takie rozwiązanie przyjęto po to, by zagwarantować poszkodowanym w zdarzeniach drogowych uzyskanie odpowiedniego odszkodowania lub rekompensaty.

Trzeba brać pod uwagę, że sytuacja finansowa i majątkowa sprawcy wypadku lub kolizji może często uniemożliwiać skuteczne dochodzenie roszczeń przez poszkodowanych. Koszty kolizji, a szczególnie wypadków i  zdarzeń, w których doszło do obrażeń fizycznych albo śmierci uczestników, są zazwyczaj  bardzo wysokie. Likwidacja szkód, poza jednorazowym odszkodowaniem, może wtedy obejmować pokrycie kosztów długotrwałego leczenia i rehabilitacji, zadośćuczynienie finansowe, a często także renty wypłacanej przez wiele lat poszkodowanemu, albo członkom jego rodziny. W Polsce obowiązuje podstawowa zasada, że OC ppm dotyczy pojazdu, a nie kierowcy. Oznacza to w praktyce, że gdy dojdzie do wypadku, poszkodowany otrzyma odszkodowanie z polisy posiadacza pojazdu również wtedy, gdy kierowała nim inna osoba.

Obowiązkowe ubezpieczenie OC PPM – co powinieneś wiedzieć?

Jak już wspomniałem, obowiązek posiadania ubezpieczenia OC ppm oraz zasady jego funkcjonowania określa “Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z 22 maja 2003 r. (Dz. U. z 2021r. poz. 854, 1177 i 2328 ). Zgodnie z tą ustawą obowiązek zawarcia umowy komunikacyjnego OC ma posiadacz każdego pojazdu mechanicznego. Dotyczy to więc zarówno samochodu osobowego czy ciężarowego, ale także motocykla, skutera, motoroweru, quada, ciągnika, a także przyczepy. Obowiązek dotyczy więc wszystkich bez wyjątku pojazdów, które są zarejestrowane, ale również tych – o czym często zapominamy – niezarejestrowanych, jeżeli zostały one wprowadzone do ruchu, czyli w każdej sytuacji, gdy właściciel wyjedzie nimi poza teren swojej posesji, nie tylko na drogę publiczną.

Ustawa ta reguluje także zakres odpowiedzialności cywilnej  ppm i jest on  taki sam dla  wszystkich  ubezpieczycieli. Ubezpieczenie ma więc powszechny charakter  i żaden  ubezpieczyciel lub reprezentujący go dystrybutor nie może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, jeżeli w ramach prowadzonej działalności zawiera  takie polisy. A do zawarcia umowy potrzebny jest numer rejestracyjny pojazdu – potwierdzony dowodem rejestracyjnym (jeśli nie jest on zarejestrowany, to numer VIN), a także aktualny przegląd techniczny pojazdu oraz identyfikacja osoby zawierającej ubezpieczenie. Często wymagane jest okazanie np. dowodu zakupu pojazdu. 

Odszkodowanie z polisy OC przysługuje za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Odszkodowanie nie przysługuje natomiast sprawcy zdarzenia i tu potrzebne jest  dodatkowe ubezpieczenie od NNW. Natomiast polisa  chroni pasażerów tego pojazdu, także bliskich sprawcy zdarzenia. Za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdu uważa się również te, które zostały wyrządzone przy wsiadaniu i wysiadaniu z auta, załadunku i rozładunku, oraz podczas zatrzymania lub postoju.

Dodatkowe urządzenia na pojazdach a OC PPM

Oddzielnym problemem są pojazdy na których zainstalowane są inne pracujące urządzenia i maszyny: koparki, dźwigi, agregaty, pompy itd. To bardzo złożona kwestia, która często wymaga rozstrzygnięcia sądowego. W Polsce nadal  dominującym poglądem jest, że ubezpieczyciel z OC ppm ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ruch pojazdu wielofunkcyjnego także wówczas, gdy w czasie szkody wykonywał inne czynności niż komunikacyjne, ale zgodne z przeznaczeniem, do którego został wytworzony. I w tym zakresie występuje rozbieżność w orzecznictwie sądów. W ostatnim czasie Sąd Najwyższy uznał, że ubezpieczyciel odpowiada z OC ppm za szkody w związku z ruchem pojazdu mechanicznego bez względu na to, w jaki sposób był on wykorzystywany w momencie zdarzenia. Jednak inaczej podszedł do tego problemu prawodawca unijny w opublikowanej niedawno noweli dyrektywy komunikacyjnej, która wkrótce będzie implementowana do polskiego porządku prawnego. 

Problem ten budził także wiele kontrowersji w innych państwach UE. Dlatego sprawą tą zajął się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który doprecyzował znaczenie pojęcia “ruch pojazdów”. Trybunał Sprawiedliwości w swoim orzeczeniu wyjaśnił, że pojazdy mechaniczne mają z zasady służyć jako środki transportu, niezależnie od swych cech, oraz że ruch takich pojazdów obejmuje każde użytkowanie pojazdu, które jest zgodne z normalną funkcją tego pojazdu w charakterze środka transportu, niezależnie od terenu, na którym pojazd mechaniczny jest używany, oraz niezależnie od tego, czy pojazd jest nieruchomy, czy też znajduje się w ruchu. Przepisy te nie mają zastosowania, jeżeli w czasie wypadku normalną funkcją takiego pojazdu jest “użytkowanie inne niż jako środek transportu”. Może tak być w przypadku, gdy pojazd nie znajduje się w ruchu, ponieważ jego normalną funkcją jest na przykład “inne użytkowanie, jako koparka itd. lub przemysłowe, rolnicze źródło energii”. W celu zapewnienia jednolitości prawa należy uwzględnić to orzecznictwo i definicje “ruchu pojazdu” w przepisach wszystkich państw UE. Przeniesienie tej dyrektywy (2009/103/WE) do prawa polskiego powinno skutkować wyłączeniem odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez takie pojazdy, jak koparki, ładowarki, młocarki, kosiarki itd. Będzie to dużym wyzwaniem i problemem dla ustawodawcy, biorąc pod uwagę dotychczasowe stanowisko doktryny i orzecznictwa sądowego.

Jakie koszty najczęściej pokrywa ubezpieczenie OC ppm?

Zasadą jest pełne pokrycie poniesionych szkód do ustawowej wysokości sumy gwarancyjnej.

Na 2023 rok sumy gwarancyjne wynoszą – na jedno i wszystkie zdarzenia:

• 5 210 000 euro w przypadku szkód osobowych.
• 1.050 000 euro dla szkód na mieniu.

Odszkodowania w ramach odpowiedzialności OC zazwyczaj obejmują:

• Odszkodowania za szkodę całkowitą pojazdu.
• Naprawy uszkodzonego pojazdu oraz  wynajęcie auta zastępczego na czas tej naprawy.
• Koszty badania technicznego po naprawie uszkodzonego pojazdu.
• Holowania i płatnego parkingu dla uszkodzonego pojazdu.
• Noclegu dla osób poszkodowanych, jeśli jest on uzasadniony np. odległością od miejsca zamieszkania, porą dnia.
• Tłumaczenia koniecznych dokumentów głównie przy szkodach zagranicznych.
• Leczenie, rehabilitację, opiekę, renty okresowe lub dożywotnie.
• Odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej w wyniku śmierci osoby bliskiej.
• Zadośćuczynienia za cierpienia i krzywdy, zarówno własne, będące wynikiem zdarzenia, jak i w przypadku ciężkiego i trwałego uszkodzeniu ciała lub wywołania rozstroju zdrowia albo śmierci osoby bliskiej;
• Zwrot utraconych w wyniku niezdolności do pracy spowodowanej zdarzeniem korzyści majątkowych: zarobków przy prowadzonej działalności gospodarczej, obniżenia wynagrodzenia podczas pobytu na chorobowym.

Wyłączenia odpowiedzialności w ubezpieczeniu OC PPM

Ubezpieczyciel nie odpowiada natomiast za szkody rzeczowe, gdy posiadaczowi pojazdu wyrządzi je inna osoba kierująca tym pojazdem, a więc np. w przypadku użyczenia lub gdy dojdzie do jego kradzieży. Poszkodowany – zgodnie z ustawą – nie może też liczyć na odszkodowanie z umowy ubezpieczenia OC ppm, gdy do szkód dojdzie w przewożonych za opłatą: ładunkach, przesyłkach, bagażu oraz także przy przewożeniu za odpłatnością ludzi. Wyłączeniu z odszkodowania podlega także utrata gotówki, biżuterii, papierów wartościowych oraz podobnych wartości i walorów. Odszkodowania z ubezpieczenia OC ppm nie obejmują także szkód polegających na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska.

dr Stanislaw Kuta, Doradca Zarządu Alwis&Secura